Sondaj Nedir? Sondaj Çeşitleri Nelerdir?

Sondaj, yapılış amacına göre değişen ve zemine dikey şekilde, belirlenen derinlikte delik açma işlemidir. Bazen inşaatlar için toprak incelemesinde kullanılırken bazen de yer altında bulunan kaynaklara erişim için açılırlar. Türüne göre değişen bu işlemlerin kendi içinde türleri vardır.

1) Derinliğine Göre Sondaj

Çok sığ sondajlar: Derinliği 100 metreden az olan sondajlardır. Sığ sondajlar: Derinliği 100-1000 metre arasında olan sondaj çeşididir. Maden, su ve temel sondajları bu gruba girer. Donanımı hafif olduğundan dolayı küçük araçlar ve insan gücüyle taşınabilir.

Derin Sondajlar: Derinliği 1000-4000 metre arasında olan sondaj çeşitleridir. Bu tip sondajlar genellikle petrol ve doğal gaz arama çalışmaları için yapılan sondaj türüdür. Ayrıca jeotermal enerji için yapılan sondaj çalışmalarıda derin sondaj grubuna girer. Bu sondaj tipinin donanımı ağırlıklarından dolayı makinelerle taşınırlar.

Çok Derin Sondajlar: Derinliği 4000 metreden çok olan sondajlardır. Bu tip sondajlar genellikle araştırma ve inceleme amaçlı yapılır. Yapımı maliyetli ve bir o kadar zor bir sondaj türüdür.

2) Delik Çapına Göre Sondaj

Dar Çaplı Sondaj: Delik çapı 6 inç yani 152.4 milimetreden küçük sondajlardır.

Geniş Çaplı Sondaj: Delik çapı 6-24 inç arasında olan sondajlardır.

Çok Geniş Çaplı Sondaj: Delik çapı 24 inçten büyük olan sondaj çeşididir.

3) Yerine Göre Sondaj

-Yer Üstünde Yapılan Sondajlar

-Yer Altında Yapılan Sondajlar

-Su üzerinde yapılan sondajlar

-Açık denizlerde yapılan sondajlar

4) Amacına Göre Sondaj

Petrol Sondajları

Petrol günümüzün ana enerji kaynaklarından biridir. Önceleri toprak yüzeyinde kendiliğinden doğal bir şekilde çıkan petrol kaynakları, tüketimin artmasına bağlı olarak azalmıştır. Bunun üzerine yer altındaki petrole erişim için sondaj uygulamaları geliştirilmeye başlandı. Karada ve denizde petrol çıkarma amaçlı yapılan sondajlar petrol sondajlarıdır. Derin sondaj kategorisine girerler. Petrol sondajı öncesi arama çalışmaları yapılır. Petrol arama teknikleri genellikle doğalgaz arama teknikleriyle aynıdır. Bu teknikler amaç ve yapıldığı yere göre değişiklik ve çeşitlilik gösterir.

Su Sondajları

Dünya üzerinde birçok farklı toprak türü ve zemin yapısı vardır. Su sondajları, bu zemin yapılarına göre farklı tekniklerle yer altında bulunan suyu sulama, içme vb. kullanım alanlarında kullanmak üzere yukarı çıkarmak için yapılan sondaj uygulamalarına verilen addır. Sığ sondaj türüne girdiklerinden dolayı sondaj için kullanılan makine vb. aletler bir araç yardımı veya insan gücü ile taşınabilecek düzeydedir. Maliyeti zemin türü ve ortam değişkenlerine göre değişiklik gösterir.

Temel Sondajları

Bu sondaj türü aslında araştırma amaçlı yapılır. Özellikle büyük bina ve yapıların üzerine yapılacağı zeminin incelenmesi oldukça önemlidir. Temel sondaj çalışmaları ile arazinin alt tabakaları da incelenerek zeminin deprem gibi doğal afetlere karşı dayanıklı olup olmadığı ve buna benzer etmenler karşısında ne kadar sağlam olduğu araştırılır. Eğer yapılacak bina ve zemin arasında uyumsuzluk varsa bunlar sondaj vb. yöntemler kullanılarak çözülmeye çalışılır.

Maden Sondajları

Maden sondajları yer altında bulunan, endüstriyel veya ekonomik kaynakların tespiti için yapılan bir sondaj türüdür. İçinde mutlaka bir jeoloji mühendisinin bulunduğu uzman bir ekiple bu kaynaklar hakkında bilgi toplamak ve işletmelerde üretime geçmek için yapılır. Bu sondaj türünü yapılış amaçlarına göre 4 başlıkta inceleyebiliriz.

a) Arama Sondajları: Aranan maddenin yer altında bulunup bulunmadığını araştırma amacıyla yapılır.

b) Geliştirme Sondajları: Yeri saptanan maddenin ne kadar büyük bir alana yayıldığı ve içerdiği maddeleri tespit etmek için yapılır.

c) Üretim Sondajları: Dağılım sınıfları belirlenen yatakran üretim yapmak amacıyla açılan kuyu çalışmalarıdır.

d) Yardımcı Sondajlar: Bir yatağın işletilmesi için gerekli koşulları sağlamak için yapılan sondaj çalışmalarına verilen addır.

Enerji Sondajları

Jeotermal enerji gibi enerji kaynaklarının kullanılması için yapılan sondaj çeşididir. Temelde diğer sondaj türlerinde bir farkı yoktur fakat kullanılan alt teknikler vb. etmenlerle diğer sondajlardan ayrılır. En iyi örnek olarak gerek ıstma sistemlerinde gerek elektrik üretiminde kullanılan jeotermal enerjinin sondajı verilebilir.

5) Yöntemlerine Göre Sondaj

Darbeli Sondaj: Bu sondaj türü en çok kullanılan sondaj türüdür. Standart kablolu sondaj yöntemi olarak da bilinir.

Döner Sondaj: Darbe ve baskı altında düşük hızla dönene bir matkabın zeminde delme işlemi yapılması ve bu işlem sonucu ortaya çıkan kırıntı vb. atıkların hava yoluyla kuyu dışına atılması işlemidir.

Birleşik Sondaj: En gelişmiş sondaj yöntemidir. Sondaj sırasında zemin özellikleri ne ise ona göre farklı teknik kullanılır. Yani birleşik sondaj işleminde, sondajın farklı kısımlarında farklı yöntem kullanılır. Örneğin toprağın üst kısmında döner sondaj tekniği kullanılırken bir alt katmanda teknik değiştirilerek darbeli sondaja geçer.